Okruchy wspomnień. Historia pewnej „Cybulówki” /cz.1/
Historia pewnej ,,Cybulówki’’.
,,W życiu bowiem istnieją rzeczy,
o które warto walczyć do samego końca’’
P. Coelho
Cykl wspomnień z okazji 100-lecia Jubileuszu Służb Sanitarnych rozpoczynamy od przedstawienia ciekawej historii naszej siedziby.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w Tomaszowie Lubelskim mieści się w zabytkowym budynku zwanym ,,Cybulówką’’ przy ulicy Lwowskiej 51.
Nazwa ,,Cybulówka’’ związana jest z nazwiskiem właściciela i pochodzi z lat tragizmu dla wielu mieszkańców miasta i powiatu.
Pochylamy się z głębokim szacunkiem nad życiem, pracą i działalnością dobroczynną doktora Stefana Cybulskiego. Jego postać jest nierozerwalnie związana z historią miasta i służb sanitarnych.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej w poszukiwaniu pracy, z ówczesnej Galicji do Tomaszowa Lubelskiego przybyła grupa ludzi. Wśród przybyłych był m.in. doktor Stefan Cybulski.
Po nawiązaniu współpracy z miejscowymi przedstawicielami tutejszych władz, stworzono im odpowiednie warunki do podjęcia pracy. Doktor Stefan Cybulski został Lekarzem Powiatowym i ordynatorem w miejscowym szpitalu. Wykazywał duże zainteresowanie i zaangażowanie w pracach społecznych na rzecz miasta i powiatu.
Poniżej prezentujemy jedno z nielicznych zdjęć przedstawiających osobę dawnego właściciela budynku.
W 1940r. został aresztowany przez Niemców i wywieziony do Rotundy w Zamościu a następnie do Zamku w Lublinie, dzięki staraniom żony i przyjaciół m.in. dr J. Petera został uwolniony. Jesienią 1942r. doktor Stefan Cybulski zginął tragicznie, został pochowany na Cmentarzu Komunalnym przy głównej alei.
Pracownicy Inspekcji Sanitarnej w Tomaszowie Lubelskim starają się pamiętać o tym wspaniałym człowieku w cichej modlitwie, poprzez zapalenie znicza czy złożenie kwiatów na jego grobie.
Jednym z dzieł jego życia jest wybudowanie w latach 1928-1930 przy ulicy Lwowskiej jednego z najpiękniejszych pod względem architektonicznym budynków mieszkalnych. Budynek został wybudowany z cegły, wsparty na podmurówce, dach budynku pokryty był czerwoną dachówką. Interesujący jest sam plan na jakim ,,Cybulówka’’ powstała – jest to nieregularny wielobok przypominający kwadrat, nad drzwiami wejściowymi znajdował się daszek oparty na tralkach. Do domu prowadziły murowane schody wachlarzowe.
W okresie II wojny światowej ,,Cybulówka’’ była zajęta przez niemieckie władze okupacyjne.
Od pierwszych miesięcy po wyzwoleniu Tomaszowa Lubelskiego aż do 1956r. budynek obecnej Powiatowej Stacji-Sanitarno-Epidemiologicznej był administrowany przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
W piwnicach mieścił się areszt śledczy, gdzie często dochodziło do tortur i morderstw dokonywanych na narodzie polskim, głównie na byłych żołnierzach AK i BCh. Wiele wstrząsających informacji na ten temat można znaleźć w książce M.A. Staweckiego pt. ,,Smocza Jama’’ ,,…Głośnym echem odbiła się w okolicy i w kraju akcja rozbicia i uwolnienia wszystkich przetrzymywanych w siedzibie tomaszowskiego PUBP. Akcję wykonał oddział Kazimierza Kosteckiego ps. ,,Kostek’’ nocą 5 listopada 1945r….’’
W wyniku tej akcji rozbite zostały wszystkie areszty w Tomaszowie Lubelskim – w ,,Cybulówce’’, ,,Smoczej Jamie i w budynku sądu. Historię tamtych wydarzeń upamiętnia tablica umieszczona nad drzwiami budynku Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej 5 listopada 1995r.
W 50-TĄ ROCZNICĘ UWOLNIENIA Z TEGO
BUDYNKU BĘDĄCEGO W LATACH 1944-1956
SIEDZIBĄ NKWD I UB – WIĘZIONYCH ŻOŁNIERZY AK
PRZEZ ODDZIAŁ SZTURMOWY ŻOŁNIERZY AK
KOM. NAROL REJON V OBW. TOMASZÓW LUB.
POD DOW. MJR KAROLA KOSTECKIEGO
PS „KOSTEK” W DN. 5.11.1945R.
5.11.1995R. ŻOŁNIERZE AK OBW. TOMASZÓW LUB. I URZĄD MIASTA
Ślady krwawych zbrodni były skrzętnie ukrywane. W naszej Stacji pracowały i jeszcze pracują osoby, które podczas w remontu budynku w czasach reżimu komunistycznego widziały usuwanie z pomieszczeń piwnicznych żelaznych okuć. Jest to niechlubna historia męczeństwa Polaków.
W grudniu 1956r. Decyzją Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Tomaszowie Lubelskim przekazano budynek przy ówczesnej ul. 1-go Maja w użytkowanie Wydziałowi Zdrowia z przeznaczeniem na działalność służby zdrowia tj. Powiatowej Stacji Pogotowia Ratunkowego, Powiatowej Kolumnie Transportu Sanitarnego i Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Obecnie przedmiotowa nieruchomość pozostaje w trwałym zarządzie na cele prowadzenia działalności leczniczej.
Dzięki zaangażowaniu i staraniom kolejnych Kierowników i Dyrektorów budynek był wielokrotnie modernizowany. ,,Cybulówka’’ była przebudowywana wewnątrz ale jej zewnętrzny wygląd pozostawiono jednak bez większych zmian.
Obecnie budynek jest otynkowany, dachówkę zastąpiono blachą, większość okien została wymieniona na nowe, z każdej strony budynek wygląda ciekawie i stanowi niewątpliwie ozdobę Tomaszowa Lubelskiego.
Według opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Jana Góraka, budynek ten stanowi rzadki element kompozycyjny zabudowy głównej ulicy miasta i ma duże znaczenie dla historii rozwoju myśli architektonicznej w odrodzonej Polsce. W związku z powyższym 29 maja 1979 r. został wpisany do Rejestru Zabytków.
Mamy nadzieję, że niniejsze wspomnienie będzie źródłem wiedzy o historii naszego miasta a także miłym wspomnieniem lat pracy w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Tomaszowie Lubelskim.
Opracowano na podstawie:
– rozmów indywidualnych ze śp. Bolesławem Cisłą, lek med. Mieczysławem Czochrowskim przeprowadzonych w 2004r.
– książki Mariana Adama Staweckiego ,,Smocza Jama’’ – Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne 1992r.
– dokumentów będących w posiadaniu PSSE w Tomaszowie Lubelskim
– książki Mirosława Józefa Tereszczuka „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Tomaszowie Lubelskim Dawniej i Dziś”, Tomaszów Lubelski 2016r.
mat. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Tomaszowie Lubelskim